گەنجینەی ئەدەبی نەبینراو
كاوە ئەمین
رووداو -سوێد
رووداو -سوێد
ئێوارەی 8/2/2011، لە كتێبخانەی گشتی شاری ئۆپسالا، كتێبێك بە ناوی (گەنجینەی ئەدەبی شاراوە) كە ماوەی پێنج ساڵە، رۆژنامەنووس و نووسەری سوێدی، ئانا فرانكلین و شاعیر رەزا رەزوانی كە بە ئەسڵ ئێرانییە، پێوەی خەریكبوون، لە ئاهەنگێكدا بە خوێنەری سوێدی زمان ناسێنرا.
كتێبەكە باسی ژیانی حەوت نووسەری بیانی دەكات كە لە ئۆپسالا و دەوروبەری دەژین و بەرهەمەكانیان بە زمانی زگماكی خۆیان دەنووسن، هەربۆیە وەك ئامادەكارانی ئەو كتێبە دەڵێن: “ئەو نووسەرانە، گەنجینەیەكی ئەدەبین، بەڵام بەهۆی ئەوەی كە بە زمانی سوێدی نانووسن، خوێنەری سوێدی ئاشنایەتی لەگەڵ بەرهەمەكانیان نییە. ئەوە لە كاتێكدایە كە بەرهەمی هەندێك لەو نووسەرانە كراونەتە سوێدی، بەڵام بەهۆی ئەوەی كە رەگوریشەی بەشێكی زۆری ئەو نووسەرە بیانیانەی خەڵكی دەرەوەی سنوورەكانی ئەورپان، وەك پێویست لاپەرەی فەرهەنگی رۆژنامەكان گرنگی بە بەرهەمەكانیان نادەن، هەروەك دەبینین، ژمارەیەكی زۆر كەم لە نووسەرانی رۆژهەڵاتی و ئەفریقی خەڵاتی ئەدەبی نۆبێڵیان پێ رەوا بینراوە”.
ئەو حەوت نووسەرەش بریتیبوون لە: رۆسیلیۆ لیۆناردۆ، نوێ هێلگا، رەزوان مورتەزا، كۆستاس كۆكۆلیۆس، ئاك وێساپەر و هەردوو نووسەری كورد فەرهاد شاكەلی و رەفیق سابیر.
لە ئێوارە كۆڕەكەدا، وێنەی هەریەك لەو نووسەرانەی لە كتێبەكەدا باسی ژیانیان كراوە و بەشێكی كەم وەك نموونەیەك لە نووسینەكانیان كە وەرگێردراوەتە سەر زمانی سوێدی لە پیشانگایەكدا نیشاندران. وێنەكان لەلایەن تەیمور زەرێی ئێرانییەوە گیراون. هەروەها چەند وێنەیەكی وێنەكێشی نەرویجی سسیل ستانگیس نیشاندران كە وێنەی گوڵە قەدەخەكراوەكانی كوردستانی كێشاوە.
گوڵە كوردییە
قەدەخەكراوەكانیش نمایشكران
قەدەخەكراوەكانیش نمایشكران
بەسەرهاتی گوڵەقەدەخەكراوەكان بەسەرهاتێكی درێژەو پەیوەندی بە نووسەر و بۆتانیستی سوێدی یوهان فرۆدینەوە هەیە كە لەساڵی 1930 دا سەردانی باكووری كوردستان دەكات و وێنەی ئەو گوڵانە دەكێشێ كە تایبەتمەندێتی كوردیان هەیە. نووسەر ناوی هەموو گوڵەكانی بەلاتینی لەگەڵ ناوە كوردییەكانیدا نووسیوە و لە كتێبێكدا چاپیكردوون وەكو كوردیكۆم و كوردیكا و.. بەوشێوەیە ناوی گوڵە كوردییەكان لە جیهاندا بڵاوبوونەوە، بەڵام لەبەرئەوەی ناوەكانیان بە كوردیش نووسراون لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە دژایەتیكرا، ئەوەیش وەك دژایەتی فەرهەنگ و زمانی كوردی لەلایەن نووسەران و بۆتانیستەكانەوە لێكدرایەوە.
وێنەكێشی نەرویجی سیسسیل دەربارەی پێشانگای گوڵەقەدەخەكراوەكان و دیوانێكی رەفیق سابیر كە بە زمانی سوێدی بڵاوكرایەوەو لەلایەن گۆران مەریوانیەوە بەناوی (وەرزی سەهۆڵبەندانەوە) وەرگێردراوەتە سەر زمانی سوێدی و هەندێك لەو وێنانەی گوڵە قەدەخەكراوەكانیشی تێدا بڵاوكراوەتەوە، بە (رووداو)ی گوت: “گوڵە قەدەخەكراوەكان و شیعرەكانی رەفیق سابیر وەك نموونەیەكی ئەدەبی و شاعیرخۆیشی پەیوەندییەكانیان لەوەدایە كە هەروەك گوڵە كوردییەكان قەدەخەكراون لە توركیا، شیعرەكانی رەفیق سابیر و خۆیشی وەك شاعیرێك لە عێراق قەدەخەبوون.”
رەزا رەزڤانی دوای ئەوەی بەكورتی باسی ژیانی شاعیر فەرهاد شاكەلی دەكات بە ناونیشانی (كوردستان لە دڵمدا)، بەنێو ژیانی ئەدەبی فەرهاد شاكەلیدا شۆردەبێتەوە لە گوندی شاكەلەوە هەتا ئاوارەبوون بەرەو سووریا و تێكەڵبوون لەگەڵ سیاسییەكانی ئەوسەردەمە بەتایبەتی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان، دەنووسێت: “لە سووریا ئەو تەنها نییە. هەموو رێكخراوە ئۆپۆزیسیۆنەكان لەوێ نوێنەرایەتییان هەیە. جەلال تاڵەبانی كە زۆر دواتر، دوای رووخانی سەددام دەبێتە سەرۆك كۆماری عێراق، ئەوكات لە سووریا دەبێ. كاتێك شاكەلی دەگاتە سووریا، تاڵەبانی تازە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانی دامەزراندووە كە وەك بەرەیەك وابوو بۆ هەمووان، بەبێ گوێدانە بیروباوەڕی جودا، شاكەلیش دەیەوێ خەباتی سیاسی خۆی درێژە پێبدات. شاكەلی زیاتر وەك سەركردەیەك پێشوازی لێدەكرێت، بەڵام لەنێوان ساڵی 1975 – 1976 دا و خەبات لە تاراوگە، دەگاتە بڕوایەك كە بۆ هەمیشە بیروڕاكانی لەسەر سیاسەت بگۆڕێ و بەیەكجاری ماڵئاوایی لە سیاسەت دەكات و بۆ هەمیشە روو لە دنیای ئەدەب بەگشتی و شیعر بەتایبەتی دەكات، ئیتر هەموو ژیانی خۆی بۆ ئەدەب و دنیای شیعر تەرخاندەكات.”
دەربارەی رەفیق سابیر، ئانا فرانكلینك بەشێوەیەكی رۆژنامەنووسی و فەرهەنگی، دەچێتە ناو كەسایەتی شاعیر و وردەكاریەكانی ژیانیەوە، لە شێوەی قاوەخواردنەوەوە هەتا دەگاتە شێوەی جل لەبەركردن و كڵاوەكەی سەری كە بەشێوەیەك چێ گیڤار بەبیر ئانا دەهێنێتەوە تاوەكو دەگاتە سەر شیعر و منداڵی لە قەڵادزێ و گەڕانەوە بۆ كوردستان و دامەزراندنی سەنتەری كوردۆلۆگی و پاشان دەنووسێت: “رەفیق سابیر تەماشایەكی كردم و گوتی:مرۆڤ دەبێت ریالیست (واقعبین) بێت، تێبگات كە تەمەنێكی سنوورداری هەیە، ژیان هێندە درێژ نییە تاوەكو بەشی هەموو شتێك بكات و مرۆڤ بەئامانجەكانی بگات، یانیش ئەو خەوانەی كە لەسەردەمی لاوێتیدا دەیانبینێ، بتوانێت بەدییانبێنێ.”
یەكێك لەو نووسەرانەی كە لەو كتێبەدا باسی ژیانی كراوەو ماوەی چەند ساڵێك دراوسێم بووە لە سوێد، منیش وەك سوێدییەكان هەستم نەكرد كە گەنجینەیەكی ئەدەبی لە نزیكمەوەیە و نەمتوانی بەدنیا ئەدەبییەكەی ئاشنا بببم، ئەویش نووسەری بەرەچەڵەك یۆنانی، كۆستاس كۆكولیسە. ئەو لە چەند دێرێكدا باسی خۆشەویستی و سەردەمی هەرزەكاری خۆی دەكات كە زۆر لە خۆشەویستی نێوان كوڕان و كچانی كوردی پێش نەوەتەكان دەچێ:”دوای كچێك دەكەوێت كە كەمێك لە خۆی گەورەترە، بەڵام ماوەیەكی پێدەچێ تاوەكو غیرەتی ئەوە پەیدا بكات پێی بڵێ كە شتێك لەناخیدا بەرەو ئەوی رادەكێشێ، بەڵام نازانێ ئەو شتە چییە. دوای ئەوەی كە كچەكە بەوردی سەرنجی دەدات، پێیدەڵێ:تۆیەكی وا بچكۆلانە! من چیم لە تۆ داوە؟”.
كۆستاس، خاوەنی بەهرەیەكی ئەدەبی جوانە و زۆر شیعری ناسكی نووسیون كە خۆشەویستی، سەردەمی دیكتاتۆری یۆنان و تەنهایی سوێد، پشكی شێریان لە شیعرەكانیدا بەركەوتووە.
ئانا فرانكلین، سەبارەت بە هەڵبژاردنی دوو نووسەری كورد بۆ پرۆژەكەیان، بە (رووداو)ی راگەیاند “ جگە لەوەی كە ئەو دوو نووسەرە كوردە خاوەنی دنیایەكی ئەدەبی دەوڵەمەندن، چەند نووسەرێكی بیانی كە گوڵبژێرمان كردن بە بەهانەی جۆراوجۆرەوە ئامادە نەبوون بەشداری بكەن، بۆیە ئەو دوو شاعیرە كوردەمان هەڵبژارد، كە لە دواییدا بۆمان دەركەوت لەو گەنجینە شاراوانەن، كاركردنیش لەگەڵیاندا پەنجەرەیەكی نوێی بەروودا كردینەوە”.
رەزا رەزڤانی دوای ئەوەی بەكورتی باسی ژیانی شاعیر فەرهاد شاكەلی دەكات بە ناونیشانی (كوردستان لە دڵمدا)، بەنێو ژیانی ئەدەبی فەرهاد شاكەلیدا شۆردەبێتەوە لە گوندی شاكەلەوە هەتا ئاوارەبوون بەرەو سووریا و تێكەڵبوون لەگەڵ سیاسییەكانی ئەوسەردەمە بەتایبەتی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان، دەنووسێت: “لە سووریا ئەو تەنها نییە. هەموو رێكخراوە ئۆپۆزیسیۆنەكان لەوێ نوێنەرایەتییان هەیە. جەلال تاڵەبانی كە زۆر دواتر، دوای رووخانی سەددام دەبێتە سەرۆك كۆماری عێراق، ئەوكات لە سووریا دەبێ. كاتێك شاكەلی دەگاتە سووریا، تاڵەبانی تازە یەكێتی نیشتیمانی كوردستانی دامەزراندووە كە وەك بەرەیەك وابوو بۆ هەمووان، بەبێ گوێدانە بیروباوەڕی جودا، شاكەلیش دەیەوێ خەباتی سیاسی خۆی درێژە پێبدات. شاكەلی زیاتر وەك سەركردەیەك پێشوازی لێدەكرێت، بەڵام لەنێوان ساڵی 1975 – 1976 دا و خەبات لە تاراوگە، دەگاتە بڕوایەك كە بۆ هەمیشە بیروڕاكانی لەسەر سیاسەت بگۆڕێ و بەیەكجاری ماڵئاوایی لە سیاسەت دەكات و بۆ هەمیشە روو لە دنیای ئەدەب بەگشتی و شیعر بەتایبەتی دەكات، ئیتر هەموو ژیانی خۆی بۆ ئەدەب و دنیای شیعر تەرخاندەكات.”
دەربارەی رەفیق سابیر، ئانا فرانكلینك بەشێوەیەكی رۆژنامەنووسی و فەرهەنگی، دەچێتە ناو كەسایەتی شاعیر و وردەكاریەكانی ژیانیەوە، لە شێوەی قاوەخواردنەوەوە هەتا دەگاتە شێوەی جل لەبەركردن و كڵاوەكەی سەری كە بەشێوەیەك چێ گیڤار بەبیر ئانا دەهێنێتەوە تاوەكو دەگاتە سەر شیعر و منداڵی لە قەڵادزێ و گەڕانەوە بۆ كوردستان و دامەزراندنی سەنتەری كوردۆلۆگی و پاشان دەنووسێت: “رەفیق سابیر تەماشایەكی كردم و گوتی:مرۆڤ دەبێت ریالیست (واقعبین) بێت، تێبگات كە تەمەنێكی سنوورداری هەیە، ژیان هێندە درێژ نییە تاوەكو بەشی هەموو شتێك بكات و مرۆڤ بەئامانجەكانی بگات، یانیش ئەو خەوانەی كە لەسەردەمی لاوێتیدا دەیانبینێ، بتوانێت بەدییانبێنێ.”
یەكێك لەو نووسەرانەی كە لەو كتێبەدا باسی ژیانی كراوەو ماوەی چەند ساڵێك دراوسێم بووە لە سوێد، منیش وەك سوێدییەكان هەستم نەكرد كە گەنجینەیەكی ئەدەبی لە نزیكمەوەیە و نەمتوانی بەدنیا ئەدەبییەكەی ئاشنا بببم، ئەویش نووسەری بەرەچەڵەك یۆنانی، كۆستاس كۆكولیسە. ئەو لە چەند دێرێكدا باسی خۆشەویستی و سەردەمی هەرزەكاری خۆی دەكات كە زۆر لە خۆشەویستی نێوان كوڕان و كچانی كوردی پێش نەوەتەكان دەچێ:”دوای كچێك دەكەوێت كە كەمێك لە خۆی گەورەترە، بەڵام ماوەیەكی پێدەچێ تاوەكو غیرەتی ئەوە پەیدا بكات پێی بڵێ كە شتێك لەناخیدا بەرەو ئەوی رادەكێشێ، بەڵام نازانێ ئەو شتە چییە. دوای ئەوەی كە كچەكە بەوردی سەرنجی دەدات، پێیدەڵێ:تۆیەكی وا بچكۆلانە! من چیم لە تۆ داوە؟”.
كۆستاس، خاوەنی بەهرەیەكی ئەدەبی جوانە و زۆر شیعری ناسكی نووسیون كە خۆشەویستی، سەردەمی دیكتاتۆری یۆنان و تەنهایی سوێد، پشكی شێریان لە شیعرەكانیدا بەركەوتووە.
ئانا فرانكلین، سەبارەت بە هەڵبژاردنی دوو نووسەری كورد بۆ پرۆژەكەیان، بە (رووداو)ی راگەیاند “ جگە لەوەی كە ئەو دوو نووسەرە كوردە خاوەنی دنیایەكی ئەدەبی دەوڵەمەندن، چەند نووسەرێكی بیانی كە گوڵبژێرمان كردن بە بەهانەی جۆراوجۆرەوە ئامادە نەبوون بەشداری بكەن، بۆیە ئەو دوو شاعیرە كوردەمان هەڵبژارد، كە لە دواییدا بۆمان دەركەوت لەو گەنجینە شاراوانەن، كاركردنیش لەگەڵیاندا پەنجەرەیەكی نوێی بەروودا كردینەوە”.
Inga kommentarer:
Skicka en kommentar